TARİH VE MEKÂN
20 Mayıs 21.00, Atatürk Kültür Merkezi, Oda Tiyatrosu
21 Mayıs 18.30, Atatürk Kültür Merkezi, Oda Tiyatrosu
ANKARA DEVLET TİYATROSU
- Yazan: Friedrich DÜRRENMATT
- Çeviri: Yücel ERTEN
- Yöneten: Şakir Gürzümar
- Yönetmen Yrd.: Eylül AKTÜRK, Laçin CEYLAN
- Dramaturg: Özcan ÖZER
- Dekor: Sertel ÇETİNER
- Kostüm: Gülümser ERİGÜR
- Işık/Lighting: Ersen TUNÇÇEKİÇ
- Oyuncular: Doc-Adsız KARADUMAN, Şef-Erol KARDESECİ, Cop-Tarık ÜNLÜOĞLU, Ann-Güneş GÜRZÜMAR, Bill-Cahit ÖZTÜFEKÇİ, Jack-Serhat NALBANTOĞL, Sam-Tuncer SALMAN, All-Erdal BEŞİKÇİOĞLU, Joe-Sanlı BEYKENT, Gangsterler-Mevlana Şems ÇANKAYA, Hanım Kader ÇANKAYA
“Uyarca”
Oyunun çalışmalarına başladığımız günden bu yana en fazla karşılaştığımız; “Uyarca” nedir sorusu oldu. Türkçe’ye yeni bir kelime kazandıran oyunun çevirmeni Sayın Yücel Erten’in bir oyuna neden bu adı verdiği öyle sanıyorum ki, oyun izlendikten sonra net olarak anlaşılacaktır. Oyunun orijinal adı “Der Mitmacher”dir. İlk anda sözlük karşılığına baktığımızda “işbirlikçi” de denilebilirmiş gibi bir izlenim uyanmaktadır. Ancak oyunda önemli olan işbirlikçilik değil, uymaktır.
Uymak, yani uyarca olmak, hatta Türkçe’deki argo değişiyle “uyaroğlu” olmak çeşitli işbirlikleri sonucunda doğar. Kişinin içine düştüğü zorunlu işbirlikçilik, kişiyi uyarca olmaya iter. Burada sözünü ettiğimiz işbirlikçilik, toplumun her kademesinde görülür. Belki de, olması zorunludur.
Bu dünyada herkes yaşadığına ve var olduğuna göre; kişiler mutlu olsa da, içinde yaşadığı dünyayı protesto etse de, onu değiştirmek için çaba gösterse de herkes için uyarcalık söz konusudur.
Bu karmaşık siyasal ve ekonomik dünya örgüsü içinde herkes vardır. Herkes kendi istemi dışında, çözemediği devletlerin ve halkların üyeleridir. Bütün bunların dışında kimileri firma ya da şirketlerin, kuruluşların üyesidir ya da çalışanıdır. Sözünü ettiğimiz işbirlik işte budur. Bu işbirlikleri de beraberinde “olumsuz uyarca” olmayı getirir. “Olumsuz uyarcalık”ta da önemli olan olaylar değil, kişinin kendisidir. Oyundaki her figür birer uyarcadır. Ancak altı çizilmesi gereken olumsuz anlamda uyarca olan entelektüellerin ahlaki algılama yetenekleri azdır, hatta belki de yoktur. (firmayla işbirliğine giren ve olumsuz uyarca olan DOC). Zira gerçek ahlak bir şeyin farkına varmak değildir. Gerçek ahlak o fark edilen şeyin üzerine gitmek, çalışmak ve değiştirmek yolunda çaba göstermektir.
Olumsuz anlamdaki uyarca olan entelektüeller ne zamanki sokağa bırakılmışlardır, o an tehlikeye başlamış demektir. DOC yüksek düzeyde yaşayan bir bilim adamıdır. İnsanlığa olumlu anlamda hizmet veren yapay bir virüs bulmuştur. Bu buluşunu büyük bir kimya sanayinin desteği ile gerçekleştirmiştir. Ne zamanki koşullar değişmiş ve kendini sokakta bulmuştur; o an değişik işbirlikleri ve buna bağlı olarak da olumsuz uyarcalık başlamıştır. Bu anlamda oyunun yazarı bir yazısında DOC’ı Faust’la özdeşleştirmiştir. Faust özgür bilim adamı olarak sihirbazlığa itilmiştir, DOC’da insan yok etmeye. Faust şeytanla çalışmıştır, DOC cinayet firmasıyla.
Bu iki benzetmenin içinde DOC ‘ın durumu daha acıdır, ümitsizdir. Ancak ümitsizlikte özgürlüğe giden bir yol saklıdır. Ama bu durumda olan bir insan katkısız bir kayıtsızlık içine düşer. Bunun sonunda da, kişinin davranışları hep raslantısal olur.
DOC intikam almak için uyarca olmamıştır. Kendisi bu nedeni reddeder. Uyarcalığının nedenini Bill’e şöyle açıklar; “... Belki yalnızca düşüncesizlikten, kötülüğü kanıksadığımdan, belki de yalnızca daha iyi yaşamayı istediğimden. Yerin beş kat altında. Sen benim öcümü alamazsın. Çünkü ben öcümü aldım...” İşte sırf bu nedenlerden, korkunç cinayetler işlenir. Bu durumda belki sırf kendi “mood”undan belki de sırf eğlenmek için uyarcadır. Çok büyük bir ihtimalle hayatı araştıran bir bilim adamı olan DOC için ceset çözeltilmesini kabullenmek de çok anormal değildir. Zira bu noktada akıl anlamında da bilgi anlamında da inanç yitirilmiştir.
İlk bakışta karanlık gibi görünen ama aslında kava bir komedi olan Dürrenmatt’ın bizde hiç oynanmayan nu oyununu sizlere sunmaktan mutluluk duyuyoruz. Oyuna emeği geçen tüm arkadaşlarıma yürekten teşekkür ederim.
Saygılarımla.
Şakir GÜRZUMAR
Rejisör
